Ο άνθρωπος είναι η εικόνα του Θεού. «Λίγο κατώτερος από τους ασώματους αγγέλους» (MG55,116)[2], προικισμένος με την προαίρεση και επομένως ελεύθερος στην εκλογή των πράξεων του. Σ' αυτό άλλωστε οι άνθρωποι «υπερέχουμε από τα ζώα, στο ότι γνωρίζουμε την κακία και την αρετή και στο ότι έχουμε επίγνωση του κακού και δεν αγνοούμε το καλό» (MG 54,606).
Είναι δισύνθετος και αποτελείται από το υλικό σώμα και τη «νοητή» (πνευματική) ψυχή (MG56,182). Ο Θεός σαν άριστος τεχνίτης συνέδεσε την άυλη ψυχή με το σώμα (MG 53,117). Με την ψυχή συγγενεύει και επικοινωνεί με τις ουράνιες δυνάμεις, και με τις αισθήσεις του σώματος επικοινωνεί με τα υλικά και επίγεια, αποτελώντας έτσι το σύνδεσμο ανάμεσα στους δύο κόσμους (MG56,182.60,238).
Η αξία του ανθρώπου;
Ο άνθρωπος δεν είναι γήινο φυτό αλλά ουράνιο (Πλάτων) , η ψυχή του είναι Θεοειδής (Φαίδων).
Η υπεροχή του ανθρώπου από τα ζώα και τα άλλα κτίσματα;
Ο άνθρωπος είναι λογικό ζώο, γιατί διαθέτει τον προφορικό λόγο και τη λογική σκέψη (MG49,291-292). Επί πλέον έχει ψυχή, που τρέφεται με τον πνευματικό λόγο (MG 56,121). Παρόλο που τα ζώα έχουν μεγαλύτερη σωματική δύναμη, δυνατότερη όραση και μεγαλύτερη ταχύτητα στα πόδια, εν τούτοις ο άνθρωπος τα υποτάσσει όλα και με τη μεγάλη του εξυπνάδα αξιοποιεί το καθένα απ΄ αυτά κατά τον πλέον αποδοτικό τρόπο. Τα ζώα έχουν τα όπλα τους στο σώμα, ενώ ο άνθρωπος που είναι ήμερο ζώο, τα έχει έξω από το σώμα του, για να τα χρησιμοποιεί, όταν είναι ανάγκη και να είναι ελεύθερος και ευκίνητος. Αλλά και στο σώμα υπερέχει ο άνθρωπος, γιατί ο Θεός τον κατασκεύασε ισάξιο με την ευγένεια της ψυχής και κατάλληλο να υπακούει στα προστάγματα της (MG 49,124-125).
Αν ο Θεός επέτρεψε η ζωή των ανθρώπων πάνω στη γη να είναι σύντομη, πολύ συντομότερη από τη ζωή και την ηλικία του ήλιου, των άστρων και της γης, το έκαμε, γιατί «ο Αδάμ αποσκίρτησε από το Θεό από ανόητη υπερηφάνεια», και έπρεπε και αυτός και οι απόγονοι του να σωφρονισθούν και να ταπεινωθούν. Μας έδωσε όμως αθάνατη ψυχή, που δεν διαλύεται ποτέ, όπως το σώμα, και επομένως υπερτερούμε και στο σημείο αυτό από όλα τα υλικά κτίσματα, τα οποία έχουν όλα τέλος (MG 54,635).
Την αξία του ανθρώπου φανερώνει και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Θεού γι' αυτόν.
Ο άνθρωπος δεν είναι πηγή ζωής, αλλά δεκτικός ζωής (MG 59,55). Από άποψη σωματική και υλική είναι το ευτελέστερο από όλα τα όντα (MG 56,37). Υπερηφανεύεται, ενώ είναι μηδαμινός (MG 56,37) συγγενής με το χώμα και όμοιος κατά την ουσία με τη στάχτη. Μοιάζει με το όνειρο, με κάποια περαστική εικόνα (MG 55,324-325), με τη σκιά, τον καπνό, το ξερό χορτάρι (MG 51,69. 56,125,460), με τα ορμητικά ρεύματα των ποταμών που κυλούν βιαστικά προς τα κάτω (MG 61,255).
Είναι φθαρτός, θνητός, πρόσκαιρος, βραχύβιος (MG 55,460. 55,502), και ψεύτικος (MG 55-324-325). Είναι τόση διαφορά ανάμεσα στη φύση του Θεού και στη φύση του ανθρώπου, ώστε δε μπορεί ο νους να τη συλλάβει (MG48,715. 47,383). Όλα τα ανθρώπινα φεύγουν και χάνονται (MG 55,460.56,125). Η ανθρώπινη φύση είναι ασταθής και ευμετάβλητη. «Σήμερα πλούσιος και αύριο φτωχός, σήμερα υγιής και αύριο άρρωστος, σήμερα χαρούμενος και αύριο λυπημένος, σήμερα δοξασμένος και αύριο ατιμασμένος, σήμερα νέος και αύριο γέρος...Η ομορφιά σπεύδει προς την ασχήμια και η δύναμη προς την αδυναμία...Γιατί λοιπόν παριστάνεις το σπουδαίο, άνθρωπε;» (MG56,125.61,255)
Επειδή μας χάρισε μεγάλες δωρεές και πολλά χαρίσματα ο Θεός, υπάρχει κίνδυνος να κυριευθούμε από έπαρση και υπερηφάνεια. Γι αυτό έκαμε τη φύση μας ευτελή, ώστε να αναγκαζόμαστε να είμαστε ταπεινοί και μετριόφρονες (MG 55,460.51,69).
__________________________________________________________
[1] Οι απαντήσεις στα ερωτήματα είναι τα σημακτικότερα αποσπάσματα που επέλεξα από το Βιβλίο του Β. Χαρώνη και Ουρ. Λαναρά, Παιδαγωγική Ανθρωπολογία του Ιω. Χρυσοστόμου, 1993, τόμος Α', σ. 39 ως 47
[2] MG: MIGNE PATROLOGIA GRAECA (του συγγραφέως MIGNEΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ) CURUS COMPLETUS (πλήρης σειρά), τόμοι 47-64, έκδοση J.P. MIGNE, Παρίσι 1857-1862.
